Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2014

Μιχάλης Σπέγγος: Η τελευταία συγγνώμη

Το 1938 ο φοιτητής Κάρστεν φον Έρεν, γιος ήρωα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, θα παρακολουθήσει τον εξευτελισμό ανθρώπου από άνθρωπο, τον διαχωρισμό σε κατέχοντες καθαρά ή ελαττωματικά γονίδια, αυτόπτης μάρτυρας της νύχτας των Κρυστάλλων.
Στα Γιάννενα το αντίστοιχο διάστημα, ο κόσμος ζει ακόμη στην ανεμελιά του Μεσοπολέμου και ο Νίκος Καζαντζής, γόνος καλής οικογένειας, μαγεύεται από τη Ρεβέκκα Λεβή, αλλά το μόνο που δε σκέφτεται είναι οι αντιρρήσεις που μπορεί να έχει ο πατέρας της ως αντίκτυπο της σχέσης τους στην Εβραϊκή κοινότητα.
Και ο Δεύτερος παγκόσμιος ξεσπάει αλλάζοντας τα πάντα. Σαν κύμα σαρώνει και καταστρέφει σκορπίζοντας όλεθρο. Μα κι όταν οδεύει προς το τέλος του, η ανθρώπινη φύση δεν ησυχάζει. Στις 25 Μαρτίου του 1944 έχει σημάνει η ώρα να ξεκληριστούν οι Εβραίοι στα Γιάννενα. Η κοινότητα αφανίζεται, οι επιζώντες θα είναι ελάχιστοι. Θα βρίσκονται άραγε τα μέλη της οικογένειας Λεβή ανάμεσά τους;
Τον Νοέμβριο του 1973, το πτώμα ενός Χιλιανού πολιτικού ανακαλύπτεται στο φαράγγι του Βίκου. Το δικτατορικό καθεστώς της χώρας απαιτεί την εύρεση ή καλύτερα την «κατασκευή» του ενόχου. Ο Νίκος Καζαντζής με την ιδιότητα του δικηγόρου αναλαμβάνει την υπεράσπιση ενός αθώου.
Τι μπορεί να συνδέει το παρελθόν με το παρόν; Είναι η δολοφονία του Χιλιανού εκδίκηση ή απλά μια πολιτική διαμαρτυρία; Και τι έχουν απογίνει όλα αυτά τα πρόσωπα του παρελθόντος στο σήμερα;
«Η τελευταία συγγνώμη» είναι ένα επιβλητικό αλλά και υποβλητικό μυθιστόρημα ακριβώς όπως τα επίθετα αυτά αρμόζουν στην τοποθεσία του φαραγγιού του Βίκου όπου κατά την αφήγηση του μύθου συγκεντρώνονται τα βλέμματα προς λύσιν του μυστηρίου. Ο Μιχάλης Σπέγγος καταφέρνει άξια να συνδυάσει πολλά και διαφορετικά πράγματα χωρίς να προδώσει ούτε την πλοκή ούτε -κι αυτό είναι το πιο σημαντικό- τους ήρωές του. Δύσκολο εγχείρημα το να τρέξουν οι ήρωες μέσα σε συγκλονιστικές σελίδες της ιστορίας. Κι αυτό γιατί είναι κάτι που έχει γραφτεί και ξαναγραφτεί, μοιραία συγκρίσιμο μέγεθος, άρα και τροφοδότης συμπερασμάτων σε ύφος τσιτάτου ή ακόμη και κάτι που εύκολα μπορεί να γίνει μελό. Ο συγγραφέας όμως είναι δοκιμασμένος, επίμονος και διορατικός. Γράφει όχι για να αφηγηθεί απλά μια ιστορία, αλλά στην ουσία για να ερευνήσει το ιστορικό γίγνεσθαι, κατανοώντας πρώτα ο ίδιος την ανθρώπινη φύση και τις σκοπιμότητές της και μεταλαμπαδεύοντας τις δικές του γνώσεις στον αναγνώστη του. Οι εικόνες που πλάθει ξεχειλίζουν από ζωντάνια, κάθε χαρακτήρας αναλύεται εις βάθος, ξεπηδάει ολοζώντανος από το χαρτί αποκαλύπτοντας τη δυναμική του.
Προτού διαβάσω το μυθιστόρημα, είχα την τύχη να βρεθώ στη γιορτή-παρουσίαση του βιβλίου. Διαβάστηκαν τότε κάποια εξαιρετικά αποσπάσματα ή μάλλον ερμηνεύτηκαν συγκλονιστικά. Τη γραφή του Μιχάλη Σπέγγου τη γνώριζα ήδη και την έχω θαυμάσει και αγαπήσει. Δεν έβλεπα λοιπόν την ώρα να ξεκινήσω να διαβάζω το «η τελευταία συγγνώμη». Με το που έκανα την αρχή, δεν μπορούσα να ξεκολλήσω από το κείμενο. Το άφηνα με βαριά καρδιά ανυπομονώντας να το πιάσω ξανά. Τα πάθη των ηρώων έμοιαζαν με εκείνες τις δίνες της Λίμνης που ανάδευαν και τάραζαν μέχρι να σε παρασύρουν στα βάθη της. Ο Μιχάλης Σπέγγος χρησιμοποιεί τη ντοπιολαλιά και την υποκειμενική οπτική γωνία κατά τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης να νιώθει ότι κάτι μαγικό έγινε, ο χρόνος πισωγύρισε, η μυθιστορία υπερκέρασε την πραγματικότητα. Κι είναι κι αυτοί οι ήρωές του με τις ιδιοτροπίες τους, το μεγαλείο τους, την ψυχοπάθειά τους, που ή τους συμπαθήσεις ή όχι, ξέρεις ότι είναι αληθινοί. Είναι εκείνοι οι απλοί άνθρωποι που ευεργέτησαν όπως η Φταλία ή οι αγνώμονες ευεργετηθέντες όπως ο Μίχαελ. Κι είναι οι σκηνές που περιγράφονται συγκλονιστικές, μεγαλειώδεις, γιατί και πάλι ο άνθρωπος υψώνεται ή γκρεμίζεται μέσα από αυτές. Θυμάμαι ξανά και ξανά την περιγραφή της νύχτας των Κρυστάλλων, τα σκωπτικά σχόλια της Φταλίας κατά την ανάγνωση των γραμμάτων από τη Βενετία, εκείνη τη συνταρακτική πρώτη συνάντηση μέσα στα άγρια χαράματα του Κάρστεν με τη Φταλία όπου τόσο θαυμαστά ο συγγραφέας αποτυπώνει τις τραγελαφικές στιγμές ή εκείνο το στιγμιότυπο από το στρατόπεδο Μπέργκεν Μπέλσεν όπου οι μελλοθάνατοι Εβραίοι εν αγνοία τους σκάβουν τους τάφους τους. Μα είναι τόσα και τόσα ακόμη στιγμιότυπα που το καθένα με ξεχωριστό τρόπο δείχνει το πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει το ανθρώπινο μεγαλείο μα και πόση μικροπρέπεια και αναλγησία μπορεί να κρύβει η ανθρώπινη φύση.
«Η τελευταία συγγνώμη» είναι ένα μυθιστόρημα μνήμης που διαβάζεται απνευστί. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Δημήτρης Νίκου: Οδοιπόρος

  Σαν άλλος Άτλαντας σηκώνεις το βάρος του κόσμου στους ώμους σου. Η δική σου ύβρις είναι μία ακόμα αποστασία. Είσαι ένας από εμάς, όχι όμως...